Bursztyn to polskie złoto – historia jego wydobycia na terenie obecnie zajmowanym przez nasz kraj sięga pierwszego wieku przed naszą erą. Czym właściwie jest bursztyn i jak powstał? Dlaczego jest tak cenny i gdzie można go dziś znaleźć?
Czym dokładnie jest bursztyn?
Bursztyn znany jest także pod nazwami jantar, amber, a nawet elektrum. Jest niezwykle cennym surowcem, tak jak inne kopaliny. Badania nad bursztynem dowodzą, że jest on zupełnie naturalną substancją organiczną. Grudy bursztynu stanowią skamieniałą, kopalną żywicę pochodzącą przede wszystkim z drzew iglastych, choć zdarzało się także, że powstawał on z drzew liściastych.
Bursztyn może mieć bardzo zróżnicowany skład. Geologia kopalin wykazuje że poza węglem, wodorem i tlenem występujących w różnych proporcjach, bursztyn zawierać może również siarkę oraz wiele innych minerałów i pierwiastków.
W dotyku ciepły, bursztyn ma woskowy połysk. Jest lekki i niezbyt gęsty, nie jest też szczególnie twardy. Może przybierać różną barwę. Zazwyczaj będą to różne odcienie koloru żółtego lub złotego, ale zdarzają się również bursztyny białe, czerwone, brunatne, a nawet zielonkawe lub niebieskawe. W zależności od zawartości powietrza w żywicy może być zupełnie przezroczysty, ale i tylko lekko prześwitujący lub zupełnie mętny.
Jakie zastosowanie ma bursztyn?
Surowiec ten cieszy się dużym zastosowaniem przede wszystkim w przemyśle jubilerskim, ale nie tylko. Znane jest jego użycie w medycynie ludowej, a także coraz częściej – w medycynie współczesnej. Co więcej ze względu na zachowane w nim organizmy żywe stanowi bezcenne źródło wiedzy dla badaczy zajmujących się gromadzeniem danych na temat minionych epok.
Jak i kiedy powstał bursztyn?
Wiemy już, że bursztyn powstał z żywicy drzew iglastych, a sporadycznie i liściastych. Ale jak do tego doszło i kiedy się to stało? Geologia kopalniana tłumaczy że najpierw żywica musiała wydostać się z wnętrza drzew na ich korę. Mogło się tak dziać wskutek pęknięć lub innych zranień. Żywica taka miała za zadanie chronić drzewa przed grzybami i wirusami, a także stanowiła zabezpieczenie przed czynnikom wynikającym ze zmian klimatu. Były to duże wahania temperatur i wzmożona aktywność wulkaniczna mająca wpływ na skład atmosfery. Wypływająca żywica gromadziła się w formie kropli, lub jeśli było jej wystarczająco dużo – w formie sopli. W takim wypadku gromadziła się również wewnątrz pnia, tuż pod korą.
Żywica z drzew po ich obumarciu przedostawała się do gleby, a następnie wskutek opadów wypłukiwana była do rzek, poprzez których sieć w końcu trafiała do morza. Tam w odpowiednim środowisku ulegała diagenezie, czyli mówiąc w uproszczeniu – skamienieniu. Tak powstał bursztyn, który później wędrował przy pomocy prądów morskich do wybrzeży mórz. Co ciekawe, powstawanie bursztynu trwa niezwykle długo. Badania złożowe dowodzą, że bursztyn, który zbieramy obecnie, powstał około 40 milionów lat temu.
Gdzie znajdują się największe złoża bursztynu na świecie?
Bursztyn dzielimy na dwa rodzaje: trzeciorzędowy i kredowy. Trzeciorzędowy znaleźć można przede wszystkim na obszarach zajmowanych przez następujące kraje:
- Polska,
- Dominikana,
- Birma,
- Tajlandia,
- Malezja,
- Chile,
- Meksyk,
- Australia.
Kredowy dokumentacja złóż odnotowuje zaś w następujących miejscach:
- Kanada,
- Czechy
- Polska,
- Litwa,
- Łotwa,
- Rosja,
- Dania,
- Niemcy,
- Argentyna,
- Afryka,
- Madagaskar.
Poszukiwanie złóż surowców mineralnych wykazały, że największe pokłady bursztynu znajdowały się w okolicy miejscowości o nazwie Jantarnyj, położonej w Obwodzie Kaliningradzkim.
Gdzie znajdują się złoża bursztynu w Polsce?
Choć bursztyn można spotkać w wielu rejonach świata, to jego prawdziwe bogactwo znaleźć możemy na terenie naszego kraju. Geologiczne badania http://www.gco-consult.com/www/pl/oferta/geotechnika.html złożowe wykazały, że w Polsce znajdują się pokłady jednego z przeszło 60 znanych gatunków bursztynu – jest to tak zwany bursztyn bałtycki. Od innych rodzajów odróżnia go to, że występuje w obfitych skupiskach, a ponadto przyjmuje bardzo ciekawe, i rzadko spotykane barwy – od najbardziej znanej złotej żółtawej, przez czerwonawą, po niezwykle rzadkie kolory takie jak biały czy zielonkawy.
Geologia złożowa wykazuje, że choć intensywne wydobywanie bursztynu zmniejsza nasze zasoby, to wciąż jest go u nas dużo i co ciekawe – nie tylko nad morzem. Intensywne poszukiwanie złóż umożliwiło ostatnio odnalezienie bogatych źródeł tego surowca na Lubelszczyźnie. Choć znajdują się one około 20 metrów pod powierzchnią ziemi, zdołano zbadać już parametry złoża. Badania pozwoliły oszacować, że mamy do czynienia z przeszło 1000 ton surowca.
Podobne odkrycie miało miejsce przy pracach polegających na przekopywaniu Mierzei Wiślanej. Choć rozpoznawanie złóż wykazało, że znajdują się tam znacznie mniejsze pokłady surowca, to jest on łatwiej dostępny. Badacze szacują, że znajduje się tam około 7 ton bursztynu. Niestety, jest on w większości obecny w formie bardzo rozdrobnionej, przypominającej piasek.
Poza tym największe i najlepiej zbadane złoża bursztynu znajdują się na pomorzu, na terenie powiatów gdańskiego i słupskiego. Szacuje się, że jest możliwe wydobycie z nich jeszcze około 30 ton łatwo dostępnego, doskonałej jakości surowca.
